We wszystkich rozmowach i artykułach dotyczących rynku płatności nieustannie przewijają się te same zwroty: akceptant, operator, organizacja płatnicza. Kim są te podmioty i jaka jest ich rola w systemie płatności?
Czym jest system płatności?
W systemie płatności obsługiwane są transakcje dokonywane za pomocą określonych instrumentów płatniczych. Systemy płatności określają zasady, na jakich przeprowadzany jest pomiędzy uczestnikami systemu cały proces transakcji – od jej autoryzacji aż po rozliczenie.
Uczestnicy system płatności
Miejsce i rolę uczestników w systemie płatności najłatwiej zrozumieć na przykładzie systemu kartowego, czyli szczególnego rodzaju systemu płatności, w obrębie którego transakcje płatnicze realizowane są za pomocą kart płatniczych.
Na samym początku systemy takie składały się z dwóch grup uczestników, dlatego też nazywano je dwustronnymi. System dwustronny składał się z wydawcy karty, którym był właściciel punktu handlowo-usługowego (np. sklepu) i jego klienci, którzy otrzymywali od wydawcy karty. Mogli oni używać swoich kart wyłącznie w relacji z punktem, który te karty wydał. Obecnie taką właśnie formę przybierają systemy lojalnościowe sklepów oparte o karty przedpłacone.
Systemy dwustronne wyewoluowały w systemy trójstronne. Były one stworzone z trzech grup uczestników: użytkowników kart, punktów, które akceptowały płatności dokonywane z ich udziałem i wydawców, którzy wydawali (emitowali) karty, za pomocą których można było przeprowadzić transakcje w obrębie sytemu. Wydawcy zajmowali się również obsługą płatności i jej rozliczeniem. Punkty akceptujące karty wydawane przez wydawcę rozliczały bezpośrednio z nim transakcje realizowane przez użytkowników kart, wydawca zaś dokonywał odpowiednich przesunięć środków między rachunkami pozostałych uczestników systemu. Do dziś taką formę przybierają mniejsze organizacje płatnicze (np. Diners Club).
Obecnie systemy kartowe mają charakter czterostronny. Tworzą go następujący uczestnicy:
- Organizacje kartowe (płatnicze). Cały system organizuje organizacja płatnicza (kartowa), która udziela licencji na wydawanie kart swojej marki, czyli ze swoim logo (taką organizacją jest np. Mastercard). Organizacje kartowe odgrywają ogromną rolę w zabezpieczaniu całego procesu przeprowadzania płatności bezgotówkowych za pomocą kart, budowaniu sieci akceptacji oraz zrzeszają w ramach systemu wszystkich jego pozostałych uczestników.
- Wydawcy. Licencja z marką (logo) karty udzielana jest wydawcom, którzy następnie wydają karty z logiem określonej organizacji płatniczej. Wydawcami są zazwyczaj banki.
- Użytkownicy kart. Otrzymują oni od banku wydane przez niego karty i przeprowadzają za ich pomocą transakcje bezgotówkowe.
- Akceptanci. To po prostu przedsiębiorcy przyjmujący (akceptujący) płatności bezgotówkowe, czyli np. sklepy, apteki, kina itp.
- Operatorzy (agenci rozliczeniowi). Pośredniczą oni między akceptantami a bankami, które prowadzą rachunki użytkownika karty i akceptanta.
Podobnie skonstruowane są wszystkie systemy płatności, nawet jeśli służą one do przeprowadzania transakcji za pomocą innych instrumentów płatniczych. W każdym z nich wyróżnić można:
– użytkownika, który inicjuje transakcję za pomocą wydanego mu instrumentu płatniczego i z którego rachunku powiązanego z instrumentem ściągane są środki
– akceptanta, który przyjmuje płatność i na którego rachunek jest ona kierowana
– operatora, który obsługuje płatności w obrębie systemu,
– wydawcę instrumentu płatniczego, który prowadzi rachunki powiązane z instrumentami płatniczymi funkcjonującymi w obrębie systemu
– organizację płatniczą, która zrzesza pozostałych członków systemu i jedynie pośredniczy w płatnościach (nie stanowi strony systemu, tylko jego organizatora).
Jak wygląda proces dokonywania płatności?
Poniżej przedstawiony został przebieg transakcji płatniczej w ramach systemu płatności.
- Umowa. Użytkownik (klient) zawiera z akceptantem (sprzedawcą lub usługodawcą) umowę, dokonując kupna określonego towaru lub usługi.
- Zainicjowanie transakcji. Płatnik inicjuje transakcję płatniczą poprzez wykorzystanie instrumentu płatniczego, za pośrednictwem terminala płatniczego posiadanego przez akceptanta.
- Zapytanie autoryzacyjne. Akceptant, poprzez terminal płatniczy, przekazuje agentowi rozliczeniowemu zapytanie autoryzacyjne. Agent rozliczeniowy za pośrednictwem organizacji płatniczej przekazuje zapytanie autoryzacyjne do wydawcy instrumentu.
- Autoryzacja (weryfikacji). Wydawca otrzymuje zapytanie autoryzacyjne i dokonuje weryfikacji (sprawdzenia ważności instrumentu płatniczego, zgodności PIN-u i dostępności środków). Następnie za pośrednictwem organizacji płatniczej, informuje agenta rozliczeniowego o zgodzie (lub jej braku) na przeprowadzenie transakcji płatniczej.
- Przekazanie wyniku autoryzacji. Agent rozliczeniowy poprzez terminal płatniczy informuje akceptanta o zgodzie (lub braku zgody) na wykonanie transakcji płatniczej. W przypadku zgody następuje blokada środków pieniężnych na koncie powiązanym z instrumentem płatniczym użytkownika. W przypadku braku zgody na terminalu pojawia się informacja o odrzuceniu transakcji.
W tym momencie zostaje zakończona autoryzacja transakcji, klient otrzymuje potwierdzenie realizacji płatności lub jej odrzucenia. Dwa kolejne kroki to rozliczenie zrealizowanej transakcji, które zazwyczaj kończy się na drugi dzień od dnia transakcji, ale czasami zdarza się, że trwa dłużej, nawet do kilku lub kilkunastu dni.
- Pobranie środków. Organizacja płatnicza pobiera od wydawcy kwotę należną za transakcję płatniczą z rachunku użytkownika, a następnie przekazuje środki pieniężne agentowi rozliczeniowemu.
- Przekazanie środków. Agent rozliczeniowy przekazuje środki pieniężne na konto akceptanta, zazwyczaj potrącając swoją prowizję. Transakcja została rozliczona.
